Tradycja ludowa Żywiecczyzny jest bogata między innymi dzięki bogactwu regionu. Na Żywiecczyźnie spotyka się bowiem kultura Górali Żywieckich z kulturą Mieszczan Żywieckich. Do tej mieszanki dodać należy również społeczność żydowską liczną przed II Wojną Światową. W miejscowościach Żywiecczyzny spotykała się ludność o korzeniach pasterskich z napływową ludnością o charakterze rzemieślniczym lub kupieckim.
Okresem najbardziej żywiołowych relacji międzyludzkich tych wszystkich społeczności był przełom roków, czyli pożegnanie starego roku i przywitanie nowego roku. W staropolskiej tradycji mówimy o Godach, czyli cyklu obrzędów zimowych rozpoczynających się Świętami Bożego Narodzenia, a trwającym do Trzech Króli. Niektórzy wliczają w to jeszcze dodatkowo Szczodre Gody, czyli przesilenie zimowe przypadające na 21-22 grudnia. W ramach tak pojętych Godów, od drugiego dnia Świąt (tj. od św. Szczepana) do Trzech Króli po części miejscowości Żywiecczyzny wędrowały Dziady Żywieckie – radosne grupy kolędników i przebierańców.
Turyści mogą poczuć tę tradycję odwiedzając miejscowości we wspomnianym okresie lub przyjeżdżając na przegląd grup kolędniczych „Gody Żywieckie” – imprezę co roku organizowaną przez Regionalny Ośrodek Kultury w Bielsku-Białej. Dziady Żywieckie wpisane są listę niematerialnego dziedzictwa kulturowego.
Dziady Żywieckie – czym są?
Na temat Dziadów Żywieckich napisano niejedną pracę dyplomową, a i tak mamy wrażenie, że temat nie został w pełni wyczerpany. W tym tekście pragniemy jedynie skrótowo zaznaczyć na czym polega ta tradycja, bez wnikania w szczegóły.
Najprostszym określeniem na Dziady Żywieckie jest „kilkudziesięcioosobowa grupa kolędnicza”. W skład grupy wchodzą muzykanci, czyli góralska kapela (często są to heligonki, bez basów czy skrzypiec), a także liczni przebierańcy. Postaci pojawiające się w Dziadach Żywieckich nawiązują do ludowej symboliki natury (koń, niedźwiedź), przemijania (śmierć), a także prozy życia i osób obecnych w życiu górskich miejscowości (panna młoda, kasiarz, żyd, ksiądz, kominiarz, żołnierz, żyd, cygan, dziechciorz, itp.). Istotą odgrywanych scen najczęściej było pokazanie tego, co wszyscy na wsi znają, w sposób radosny i prześmiewczy.
Okres godów miał być okresem zabawy, biesiady, ale i świętowania. Grupy Dziadów Żywieckich chodzą od domu do domu i w każdym gospodarstwie odprawiają spektakl odradzającego się życia, z bardzo dużym naciskiem na taniec koni nad martwym-śpiącym niedźwiedziem lub macidulą, który zmartwychwstaje-budzi się ze snu zimowego. Zawsze Dziady Żywieckie przechodzą przez wieś oraz między domami barwnym korowodem.
Przebierańcy przykładali się do tworzenia strojów oraz masek. Stroje w przypadku koni oraz maciduli są wykonywane z bibuły, więc co roku muszą być naprawiane lub wykonywane od nowa. Maski Dziadów wykonywane są z drewna, mogę mieć charakter wielopokoleniowy, ale i niejednokrotnie przed godami są odnawiane lub aktualizowane. Na walizkach lub wysokich kapeluszach pojawiają się nazwy grup kolędniczych i stary lub nowy rok, co również sugeruje dbanie o strój i coroczne aktualizowanie.
Prześmiewczy charakter Dziadów Żywieckich objawia się niekiedy w robieniu psikusów mijanym przechodniom do domownikom z odwiedzanych gospodarstwa. Na strojach i w artefaktach Dziadów Żywieckich możemy również zobaczyć aluzje do życia codziennego, spraw społecznych lub politycznych.
Gody Żywieckie – atrakcyjna impreza folklorystyczna i przegląd grup kolędniczych
Gody Żywieckie stanowią konkurs i przegląd grup Dziadów Żywieckich. Impreza ta odbywa się co roku, najczęściej w styczniu. Podzielona jest na dwie główne części. Jedna część odbywa się w stolicy regionu, czyli Żywcu. W tutejszych domach kultury i na rynku występują Dziady Żywieckie, jest również bogaty korowód ulicami miasta. Druga część to imprezy odbywające się w Milówce, gdzie również jest korowód, ale i najbardziej symboliczna impreza, czyli występy i konkurs Dziadów na terenie zabytkowej Starej Chałupy.
Zapraszamy do lektury naszego tekstu na temat dziedzictwa kulturowego i Dziadów Żywieckich w Milówce https://beskidy.travel/culturalheritage/974268/dziady-w-starej-chalpie .
Obecna od pewnego czasu jest także trzecia część, którą stanowią występy laureatów konkursów w Bielsku-Białej. Warto zaznaczyć, iż podczas Godów Żywieckich oglądamy nie tylko grupy Dziadów, ale także i Jukacy. Tradycja ta, chociaż związana z tym samym okresem i przebieraniem się, jest czymś zupełnie innym i ogranicza się do terenów dawnego Zabłocia, ewentualnie wsi ościennych.
Projekt pt. „Pogranicze Śląsko – Morawskie / Slezsko – Moravské pohraničí” współfinansowany jest przez Unię Europejską ze środków Europejskiego Funduszu Rozwoju Regionalnego w ramach Programu INTERREG V-A Republika Czeska-Polska 2014-2020 oraz z budżetu państwa Rzeczypospolitej Polskiej